Bosbranden, voedseltekorten, pandemieën, conflicten… Er zijn redenen genoeg om een overwinningstuin te gaan starten. Tijdens de Eerste en Tweede Wereldoorlog werd al gebruik gemaakt van de Victory Garden om zelfvoorzienend te zijn. Ook nu kun je de moestuin zo inrichten dat je steeds minder afhankelijk wordt van het commerciële voedselsysteem.
Wil jij minder afhankelijk worden van de commerciële voedselketen? Verdiep je dan in de Victory Garden. Volledig afgestemd op jouw behoeften zodat je zo veel mogelijk opbrengst kunt halen uit je eigen tuin.
We nemen je mee door de belangrijkste informatie voor een overwinningstuin. Hoe start je? Wat heb je nodig en hoe richt je de tuin in? Met deze complete gids weet jij precies hoe je van start kunt om steeds meer zelfvoorzienend te worden!
Wat is de Victory Garden?
Het woord zegt het eigenlijk al: de overwinningstuin levert je zo veel mogelijk oogst op zodat je minder afhankelijk bent van anderen. Maar denk bij de Victory Garden niet alleen aan groente en fruit. Ook kruiden en dieren kunnen deel uitmaken van deze tuin.
Heb je weinig ruimte? Ook dan kun je de eerste stappen zetten om een overwinnigstuin of zelfs -balkon aan te leggen. Kies bijvoorbeeld voor miniatuurgroenten of start met tuinieren in potten en bakken of zelfs verticaal.
Laat je inspireren door deze 25 richtlijnen voor het opstarten van een overwinningstuin.
1. Ken de technieken
Een moestuin kan veel plezier en voldoening opleveren, maar helaas ook van tijd tot tijd frustratie. Daarom is het belangrijk om de technieken te kennen zodat je zo goed mogelijke resultaten kunt behalen.
Denk hierbij bijvoorbeeld aan het voorkomen van ziekteverwekkers. Niets zo zonde als uitgeplante zaailingen te zien verwelken onder ziekten en plagen. Maar ook starten met mulchen voor extra voedingsstoffen en bodemverbetering. Bemesten en composteren voor een optimale bodemkwaliteit. Gewasrotatie om ziekten te voorkomen. Snoeien en onderhouden van meerjarige gewassen. Neem hiervoor de tijd en verdiep je in de gewassen en rechnieken om een succesvolle Victory Garden op te zetten en houden.
2. Werk met een begroting
Hoe zelfvoorzienend je ook wilt worden, hou er rekening mee dat je (met name in de eerste seizoenen) moet investeren in de tuin. Gereedschap, voedings- en meststoffen en zaden kunnen samen aardig in de papieren gaan lopen.
Stel daarom vooraf een begroting op. Wat wil je uitsparen door je eigen groente en fruit te verbouwen? Hoeveel mag je investering kosten en wat zijn waardevolle investeringen voor je Victory Garden? Maak niet de klassieke ‘goedkoop is duurkoop’ fout en onderhoud je gereedschappen om er zo lang mogelijk gebruik van te kunnen maken.
3. Plan het hele jaar vooruit
Het belangrijkste bij het aanleggen en onderhouden van een Victory Garden is de planning. En die is breder dan je in eerste instantie verwacht.
Plan jaarrond. Er zijn genoeg gewassen te vinden die je ook buiten het hoogseizoen kunt blijven telen. Ken de zaaidata en plan de oogstmomenten. Zo weet je wanneer je een nieuwe lichting kunt uitplanten. Hou ook rekening met de verwerkingstijd van gewassen waar je een voorraad van wilt aanleggen. Het oogsten, snijden en inmaken kan best wat tijd vergen. Vergeet niet vooraf te berekenen hoeveel ruimte je hebt om de gewassen te bewaren. Je wilt er niet te laat achter komen dat je al die oogst nergens kwijt kunt. En bij dit alles: blijf realistisch!
4. Spreiding is key!
In de moestuin hebben we te maken met verschillende soorten gewassen. Sommige gewassen hebben een heel seizoen nodig voordat je kunt oogsten, andere gewassen zijn al binnen zes weken klaar voor de oogst.
Neem dit mee in je planning. Zaai geen heel bed vol met sla, maar doe dit gefaseerd. Controleer hoeveel gewassen je per persoon nodig hebt en stel hier je planning op af. Na de oogst kun je opnieuw zaaien en zo langer van hetzelfde soort gewas genieten. Om van te voren een goede planning te maken kun je gebruik maken van het gratis zaaischema wat je hier vindt.
5. Optimaliseer de ruimte
De mogelijkheden voor een Victory Garden eindigen niet bij de oppervlakte van de moestuin. Ga weloverwogen aan de slag met de indeling van de tuin. Plaats klimplanten aan de achterzijde en gebruik bouwconstructies in je voordeel voor het telen van schaduwminnende gewassen.
Verdiep je ook in het telen in bakken, moestuinzakken, potten en hangbakken. De mogelijkheden zijn eindeloos. Zo kun je bijvoorbeeld tomaten ondersteboven kweken in emmers of speciale kweekzakken. Alle tips en tricks voor het moestuinieren in zakken en bakken lees je hier. Maar: denk niet alleen aan de oppervlakte van de bodem. Er zijn gewassen genoeg die prima geschikt zijn om verticaal te tuinieren.
6. Maak een duidelijke overweging in doorgroeiende gewassen en overvloedige gewassen
Doorgroeiende soorten kun je jaarrond blijven oogsten, zoals spinazie, boerenkool en snijbiet. Overvloedige gewassen geven veel oogst in korte tijd, wat je daarna vers kunt gebruiken of kunt opslaan voor gebruik later, zoals tomaten en uien. Lees ook vooral de volgende tip om deze keuze te maken.
7. Bepaal hoeveel planten je per persoon nodig hebt voor een optimale indeling van de moestuin
Nog een klassieke fout in de moestuin is het telen van te veel planten per soort. Bepaal daarom vooraf hoeveel gewassen je per persoon nodig hebt om jaarrond gebruik te kunnen maken van je eigen geteelde groente en fruit.
Het bepalen van de aantallen lijkt vaak lastiger dan dat het is. Hier lees je alles over het bepalen van de aantallen. Hou er wel rekening mee hoe je de oogst gaat gebruiken. In sommige gevallen heb je meer nodig als je de oogst wilt bewerken voor de lange termijn opslag. Ook hier geldt; planning is alles!
8. Ruilhandel
Heb je bevriende moestuinierders? Verdeel dan de gewassen! Het is veel makkelijker om een paar extra plantjes van dezelfde gewassen te telen dan een grote verscheidenheid aan gewassen te onderhouden. Overleg met vrienden, buren of familie om de gewassen te verdelen en zo samen zelfvoorzienend te worden: meer plezier, meer resultaat én een extra motivatie om een zo groot mogelijke oogst te halen!
9. Zorg voor de juiste plaats per gewas
Eén van de belangrijkste redenen om een Victory Garden te starten is het realiseren van een zo groot mogelijke oogst. Bedenk daarom vooraf goed welk gewas je waar plaatst.
Dit kan het succes van je tuin maken of breken. Sommige gewassen houden van vele uren direct zonlicht, terwijl andere gewassen liever in schaduwrijke plaatsen groeien. Controleer altijd eerst op welk gewest de tuin ligt. Hier lees je alle informatie over moestuinieren op de verschillende gewesten. Bekijk daarna of je geplande gewassen hier goed gedijen. Speel met de mogelijkheden: een schaduwrijke moestuin kun je meer zonlicht geven door een tuinkas met groeilampen te gebruiken terwijl je een zonnige tuin op het zuiden schaduw kunt bieden door het gebruik van schaduwdoek.
10. Kies gewassen die prijzig zijn om te kopen en zichzelf dus snel terugverdienen
Wil je zelfvoorzienend worden door het gebruik van een overwinningstuin, kies dan met name voor prijzige gewassen om te kopen. In de supermarkt zijn asperges bijvoorbeeld behoorlijk prijzig. Eet je graag asperges? Kies er dan voor om deze zelf te kweken. Zo bespaar je het meest met je eigen tuin. Ook hier geldt; kies voor gewassen waar je ook daadwerkelijk gebruik van gaat maken, anders verspil je geld en ruimte aan oogsten die je niet gaat gebruiken.
Kijk hierbij niet alleen naar wat je lekker vindt, maar maak ook een weloverwogen keuze tussen voedzame groenten (zoals pompoen en aardappel), vruchtdragende planten (zoals tomaten en komkommers) en bladgroenten (zoals spinazie en sla).
11. Verdeling van de ruimte
Hoe deel je de moestuin efficiënt in? Hier zijn bepaalde vuistregels voor. Wil je zo veel mogelijk uit de ruimte halen, hou dan de volgende uitgangspunten aan. Gebruik 20% van de ruimte voor doordragende gewassen, 10% voor kruiden, 10% voor bladgroente, 10% voor fruit en 20% voor overige groente; zoals klimgewassen. De overige ruimte kun je naar eigen inzicht inrichten. Wie weet wil je bloemen toevoegen voor een diverse biocultuur of een kas of werkruimte in de moestuin inrichten.
12. Overplant niet
We hebben ons er allemaal schuldig aan gemaakt: te enthousiast zaaien en uiteindelijk te veel planten hebben voor de beschikbare ruimte. De uitdaging is om deze vooral niet uit te planten en zo te weinig ruimte per plant te hebben om uit te groeien tot sterke en gezonde plant.
Te dicht gezaaide gewassen zijn namelijk een groot risico in de Victory Garden. Ziekten en plagen liggen op de loer. Luchtcirculatie lukt dan niet meer, planten krijgen niet genoeg licht en water kan niet verdampen waardoor schimmel en meeldauw op de loer ligt. Dus hoe verleidelijk het ook is: deel de zaailingen uit of gooi ze weg, maar hou je aan de aanbevolen plantafstand per gewas!
13. Hou de bodemkwaliteit op orde
Om ieder jaar een goede oogst te kunnen halen is het cruciaal dat de bodemkwaliteit op orde is. Jaarlijks onttrekken de gewassen waardevolle voedingsstoffen uit de bodem voor een gezonde groei. Deze voedingsstoffen moeten weer aangevuld worden voor een volgende teelt. Het gebruik van mest en compost is een duurzame manier om de bodemkwaliteit op orde te krijgen en houden. Weet je niet hoe de huidige omstandigheden in de bodem zijn? Lees dan hier hoe je de bodemkwaliteit in jouw moestuin kunt testen.
14. Composteer
Het wordt ook wel het zwarte goud genoemd: compost. Compost bestaat uit organische materialen zoals plantenresten, papier, etensresten en gemaaid gras.
In de Victory Garden is composteren onmisbaar. Je restafval zet je eenvoudig om in waardevol materiaal voor de moestuin. Door regelmatig de composthoop aan te vullen voorkom je ook dat je het moet aanschaffen in het tuincentrum. Door compost toe te voegen aan de moestuin voorzie je de grond van waardevolle voedingsstoffen. Compost zorgt voor een rijk bodemleven en goede vochtbeheersing. Daarnaast kun je het ook gebruiken als mulchmateriaal in de moestuin.
Bij het composteren is het van belang om een goede verhouding stikstofrijk en koolstofrijk materiaal te vermengen. Combineer dit met goede ventilatie, vocht en temperatuur in de composthoop. Alle informatie over succesvol composteren lees je hier.
15. Kies voor erfstukvariëteiten
Erfstukvariëteiten zijn geteeld om honderden jaren mee te kunnen gaan. Ideaal dus als je zaden wilt winnen die je het volgende seizoen weer kunt gebruiken. Zo voorkom je het risico op afwijkende planten en oogsten.
Wil je het jezelf helemaal makkelijk maken, kies dan voor het aanschaffen van zaailingen in plaats van zaden. Deze zijn in verhouding wel duurder op grotere aantallen, maar het levert je een betere kans op sterke planten en tijdswinst op. Zaailingen vind je bij de lokale tuinwinkel of volkstuinen.
16. Regenwater opvangen
Het beste water voor je gewassen is regenwater. Vrij van chloor en kalk, en daardoor is het erg zacht water. Water wat geen kalk bevat zorgt er voor dat voedingsstoffen uit de bodem makkelijker opgenomen kunnen worden door de gewassen.
Overweeg daarom een eenmalige investering in een goede regenton. Kies voor een regenton die je direct aan de regenpijp kunt koppelen of voor een vrijstaande ton. Zorg wel voor een stabiele ondergrond en ruimte rondom zodat het overtollige water makkelijk weg kan lopen.
17. Onderhoud gereedschap
Voordat je start met de Victory Garden is het noodzakelijk om een aantal essentiële gereedschappen aan te schaffen. Kies voor kwalitatief gereedschap, zodat je hier langer mee kunt doen.
Om de levensduur van het gereedschap te verlengen is het aan te raden om met regelmaat het gereedschap te onderhouden. Slijp snoeischaren, schop en (gras)maaiers na ieder seizoen. Reinig de gereedschappen na ieder gebruik om kruisbesmetting en roest te voorkomen.
Niet alleen de gereedschappen, ook overig materiaal heeft aandacht nodig. Reinig en desinfecteer zaaipotjes en -trays na ieder gebruik zodat deze langer mee gaan.
18. Insectenhotel & vogelhuisjes
Geen enkele moestuin kan zonder dieren. Insecten om ongedierte te bestrijden en vogels om je gewassen te bestuiven. Kies daarom voor insectenhotels en vogelhuisjes in de Victory Garden.
Bijen en wespen trek je aan met holle ruimtes. Vlinders daarentegen houden van huisjes met kieren waar ze makkelijk in kunnen komen. Houtsnippers, die ook goed van pas kunnen komen bij het mulchen, trekken lieveheersbeestjes aan. Deze insecten helpen bij het opruimen van plagen en ziekten. Zo voorkom je ook het gebruik van pesticiden op je eigen geteelde gewassen.
Een insectenhotel plaats je bij voorkeur in de directe omgeving van de moestuin. Hang het hotel minimaal 50 cm hoog en met de ingang op het zuiden. Vogelhuisjes zijn afhankelijk van het soort vogel die je aan wilt trekken waar je deze hangt. Wil je zo veel mogelijk insecten naar de moestuin trekken, zorg er dan ook voor dat je bloemen plant in de buurt van het insectenhotel.
19. Verleng het seizoen met een tuinkas
Eén van de dingen die we niet kunnen beïnvloeden is het weer. Treffen we een relatief slecht seizoen, dan kan het zomaar zijn dat je oogst veel kleiner uitvalt dan je vooraf had berekend. Verdiep je daarom eens in de mogelijkheden voor een tuinkas. Hiermee kun je niet alleen de omstandigheden zelf beïnvloeden, ook kun je het tuinseizoen aanzienlijk verlengen. Zaaien en uitplanten kan eerder, en het kweken van gewassen kan langer dan in de open grond. Meer informatie over het moestuinieren in de tuinkas lees je hier.
20. Bewaar zaden
Wanneer je erfstukzaden gebruikt, kun je de zaden uit de oogst bewaren voor het volgende seizoen. Door vooraf goed te kiezen welk ras je wilt hebben kun je deze jaar op jaar blijven gebruiken. Hier lees je alles over het bewaren van zaden voor het volgende seizoen.
21. Fermenteer, weck, vries, droog of zout de oogst
De geoogste groente en fruit hoef je niet altijd vers te gebruiken. Teel je bijvoorbeeld appels, bonen of wortels in de Victory Garden, dan kun je er ook voor kiezen om ze in te maken voor later gebruik.
De mogelijkheden zijn praktisch eindeloos. Fermenteren, wecken, invriezen, drogen of zouten zijn allemaal mogelijkheden om langer van je oogst te kunnen genieten. Teel je bepaalde gewassen met deze insteek, bereken dan altijd vooraf of je voldoende ruimte hebt (hoe groot is je vriezer?) en hou er rekening mee dat dit wel wat extra tijd kost. Spaar potten gedurende het jaar op om geen inmaakpotten te hoeven aanschaffen in de winkel. Wil je meer weten over de verschillende technieken, lees dan hier verder.
22. Overweeg medicinale gewassen te telen
Niet alleen voor voedingsmiddelen kun je de Victory Garden inzetten. Heb je al eens overwogen om medicinale gewassen te telen?
De meest bekende medicinale gewassen zijn Echinacea, lavendel en duizendblad. Deze kruiden kunnen helpen bij verminderde weerstand, acne en zelfs winderigheid. Ben je bekend met maagklachten, zaai dan wat citroenmelisse bij. Kan je immuunsysteem wel een boost gebruiken, kies dan voor anijs. Natuurlijk kun je deze kruiden ook gebruiken voor je eigen verse thee.
23. Vergeet fruit niet!
Ook al heb je weinig ruimte, ook verschillende soorten fruit horen thuis in de Victory Garden. Hier geldt wederom: teel wat je ook gebruikt.
Fruit wordt natuurlijk vers gegeten, maar ook gebruikt voor chutneys en jams. En het mooiste is dat je fruit ook in potten en bakken kunt telen. Kies hiervoor geschikte soorten, zoals laagstam bomen en dwergstruiken.
24. Verzamel jaarrond mogelijke hulpmiddelen
Voorzaaien in potjes? Hier kun je ook eierdozen of toiletrolletjes voor gebruiken. Oude panty’s gebruik je makkelijk voor het ondersteunen van zware vruchten aan rekken, zoals pompoen en meloen. Wees creatief en zoek eerst naar alternatieven voordat je naar het tuincentrum gaat.
25. Houd kippen
De Victory Garden hoeft niet altijd alleen uit gewassen te bestaan. In sommige tuinen zie je ze al rondlopen: kippen. Ze ruimen de tuin op, produceren waardevolle compost en niet te vergeten; de eieren van eigen dieren.
Laat de kippen los lopen om gevallen fruit op te ruimen. Let wel op dat ze ook de pas gezaaide zaden aantrekkelijk vinden, dus wees bewust wanneer de kippen vrij rond kunnen lopen.
Controleer wel altijd of kippen (en met name hanen!) toegestaan zijn in jouw moestuin. In sommige delen van een gemeente, bijvoorbeeld binnen de bebouwde kom, kan het verboden zijn om kippen te houden.
Wil jij ook gaan starten met een Victory Garden? Wees vooral ook creatief en open minded voor de verschillende mogelijkheden. Wie weet wil je zonnepanelen over schaduwminnende planten plaatsen of zie je andere kansen om een stuk meer zelfvoorzienend te worden. De mogelijkheden zijn eindeloos, maar het belangrijkste is om te beginnen.
